Tło historyczne
Kompleks pocysterski w Owińskach jest jednym z najbardziej niezwykłych miejsc w powiecie poznańskim, ze względu na historię oraz obecne przeznaczenie obiektu, w którym mieści się Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych. Dzięki lokalizacji, a także przeprowadzonej z ogromnym rozmachem rewitalizacji całego kompleksu, jest z pewnością miejscem najpiękniejszym.
Miejscowość Owińska, administracyjnie należąca do gminy Czerwonak, położona jest nad malowniczą Wartą, około 8 km na północ od granic Poznania i liczy ok. 2 173 mieszkańców. Powstanie wsi datowane jest na 1249 rok, jednak pierwsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z IV tysiąclecia p.n.e. Owińska leżą na trasie szlaku cysterskiego.
W skład kompleksu wchodzą: dawny klasztor – wzniesiony z fundacji Przemysła I księcia wielkopolskiego oraz jego brata, księcia Bolesława Pobożnego, w latach 1242–1252 dla sióstr cysterek, z barokową przebudową po pożarze w latach 1720-1728; barokowy kościół pw. św. Jana Chrzciciela, zbudowany (po pożarze starszego w 1720 r.) w latach 1721-1731; dawny dom dla duchownych, połączony z klasztorem krytym przejściem w latach 1835-1838; późno klasycystyczny dom dyrektora dawnego zakładu psychiatrycznego, wybudowany w latach 1835-1838.
Z uwagi na brak źródeł historia działalności sióstr cysterek nie jest znana zbyt dobrze, wiadomo jednak, że przy klasztorze funkcjonowała szkoła, w której kształciły się kandydatki do zakonu oraz dziewczęta z domów ziemiańskich.
W 1806 roku klasztor odwiedził Napoleon Bonaparte w obecności generała Dezyderego Adama Chłapowskiego. Jak głosi legenda, podczas tego pobytu doszło do próby zamachu na francuskiego cesarza.
Po II rozbiorze Polski Owińska znalazły się pod panowaniem Prus. W 1797 roku odebrano ziemie klasztorowi i sprzedano je Zygmuntowi Ottonowi von Treskow. Zakonnice przebywały w klasztorze do 1835 roku, kiedy to nastąpiła kasata klasztoru.
Trzy lata później powstał tu zakład psychiatryczny – wówczas jeden z najnowocześniejszych w Europie. Posiadał własną gazownię, wodociągi, kuchnię, pralnię parową, piękny park i cmentarz.
Przez cały okres II wojny światowej zakład był zajęty przez wojska hitlerowskie. Jest to z pewnością najczarniejszy rozdział w dziejach kompleksu. Już w 1939 roku pacjenci szpitala, a było ich około tysiąca osób – kobiet, mężczyzn i dzieci, zostali eksterminowani w ramach tzw. akcji T4. W budynkach poszpitalnych urządzono koszary i szkołę dla funkcjonariuszy SS.
Po 1946 roku, nieco ponad rok po zakończeniu wojny, na terenie kompleksu otwarto Państwowy Zakład Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych, przeniesiony następnie do budynków pocysterskich i przekształcony później w Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych.
Współczesny Ośrodek obejmuje opieką dzieci i młodzież z dysfunkcjami wzroku (niewidome i słabowidzące) również ze złożoną niepełnosprawnością, od najwcześniejszych lat do czasu zdobycia zawodu.
Znajduje się w nim szkoła podstawowa, liceum, szkoła branżowa I stopnia, i szkoła przysposabiająca do pracy, a także biblioteka i internat. Ośrodkiem kieruje Bartłomiej Maternicki. Od 2011 istnieje tu Muzeum Tyflologiczne, z cennymi zbiorami, m.in. największą w Polsce kolekcją map tyflologicznych oraz kilkaset innych obiektów związanych z kulturą i edukacją osób niewidomych.
W 2012 roku przy Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci Niewidomych w Owińskach otwarto pierwszy w Polsce i w Europie Park Orientacji Przestrzennej, umożliwiający naukę samodzielnego poruszania się w aglomeracji miejskiej, a także po prostu dobrą zabawę w pięknym otoczeniu.
Stworzenie Parku, a także imponujący remont, dostosowujący pocysterskie budowle do współczesności i specyficznych potrzeb jego użytkowników, był możliwy dzięki zaangażowaniu wielu osób, w tym olbrzymiej determinacji władz powiatu poznańskiego, na czele z Janem Grabkowskim, starostą poznańskim. Powiat poznański jako niekwestionowany lider w pozyskiwaniu środków zewnętrznych, otrzymał dofinansowanie na przywrócenie temu obiektowi dawnej świetności oraz stworzenie Parku Orientacji Przestrzennej.
Dzięki dotacjom unijnym powstało miejsce unikatowe w skali kontynentu, służące integracji społecznej, będące również jedną z architektonicznych pereł regionu. Sam Park został zaliczony do „Siedmiu Cudów Funduszy Europejskich”.
Podczas prac remontowo-konserwatorskich dokonano cennych odkryć, m.in. w bibliotece odsłonięto i wyeksponowano fragmenty posadzki gotyckiej z XVI w. Dalsze poszukiwania ujawniły dwunastowieczne kamienne fundamenty. W innych pomieszczeniach szkoły odkryto płytki (w krużgankach oraz refektarzu) z XIV w., drewniane stropy belkowe z początku XVIII w., a także ślady dawnego systemu kanalizacyjnego. Odkrycia są tym cenniejsze, że nie zachowała się żadna dokumentacja kompleksu. Pozwalają więc na odtworzenie wyglądu klasztoru w pierwotnej formie, sprzed wieków, kiedy zasiedlały go siostry cysterki.